Το πρόσφατο παρελθόν κατέστησε ακόμα πιο σαφή την αναγκαιότητα γνώσης της εκάστοτε οικονομικής συγκυρίας και τη σημασία της αξιολόγησης των δυνατοτήτων και προοπτικών για μια βιώσιμη ανάπτυξη, με ακρίβεια και εγκυρότητα. Δεδομένων των σημαντικών περιορισμών και ελλείψεων σε όρους επίσημα διαθέσιμων και έγκαιρων οικονομικών δεικτών για την παρακολούθηση και εκτίμηση των οικονομικών συνθηκών, συμπληρωματικές και εναλλακτικές λύσεις καλούνται να καλύψουν το κενό. Η κατασκευή ενός Σύνθετου Δείκτη Προήγησης (ΣΔΠ) σε μηνιαία συχνότητα για την ελληνική οικονομία και η Εκτίμηση Πιθανοτήτων Ύφεσης συμβάλλουν σε αυτό με επιπρόσθετη πληροφόρηση.

Οι πλέον πρόσφατες σχετικές εκτιμήσεις δείχνουν στην πρώτη περίπτωση ότι δεν υπάρχουν ακόμα σαφή στοιχεία αναφορικά με την οριστική μετάβαση της οικονομίας σε μια σταθερή περίοδο ανάκαμψης και σημαντικής ανάπτυξης στο αμέσως προσεχές μέλλον. Στη δεύτερη περίπτωση οι εκτιμήσεις και προβλέψεις καταδεικνύουν ότι η ελληνική οικονομία έχει εξέλθει από την ύφεση και μεταβαίνει σε αναπτυξιακό καθεστώς.

Τονίζεται ότι η διαδικασία εκτιμήσεων πρέπει να αποτελεί μια δυναμική άσκηση που επαναλαμβάνεται συνέχεια, καθώς προκύπτουν νέα οικονομικά δεδομένα, αναθεωρούνται παλαιότερα και εφόσον μεταβάλλεται συχνά το περιβάλλον εντός του οποίου λειτουργεί η οικονομία της χώρας. Επίσης, δεν πρέπει να εξάγονται συμπεράσματα από μεμονωμένες εκτιμήσεις και τιμές δεικτών, αλλά από τη συνδυαστική χρήση του συνόλου της διαθέσιμης πληροφόρησης που αποκτάται.

Επιχειρείται η εμπειρική ανάλυση της Ελληνικής Οικονομίας με αξιοποίηση διαστρωματικών στοιχείων χρονολογικών σειρών βασικών μακροοικονομικών μεταβλητών σε περιφερειακό επίπεδο από το 2000 ως το 2011. Πιο συγκεκριμένα, εκτιμώνται (απομονώνονται) οι διαφοροποιημένες επιδράσεις του κεφαλαίου, της εργασίας, των επενδύσεων ανά παραγωγικό τομέα, καθώς και των δημοσιονομικών δαπανών των κοινοτικών και αμιγών εθνικών προγραμμάτων στο περιφερειακό προϊόν της χώρας και προσδιορίζεται το μέγεθος της επιχειρηματικότητας-τεχνολογίας στις δεκατρείς διοικητικές περιφέρειες της χώρας. Αν και οι περιφερειακές και τομεακές ιδιαιτερότητες συχνά συσκοτίζονται στα συνολικά μεγέθη (σε επίπεδο επικρατείας), είναι σκόπιμο να εξετάζονται και να λαμβάνονται υπ’ όψιν στην χάραξη αναπτυξιακής πολιτικής, ιδίως τώρα που: (α) οι διαθέσιμοι πόροι δεν αρκούν για εκτεταμένες οριζόντιες παρεμβάσεις και (β) αποτελεσματικό θα είναι το χωρικά στοχευμένο και κλαδικά προσαρμοσμένο. Από την ανάλυση προκύπτει ότι η Δ. Ελλάς χαρακτηρίζεται από σχετικά υψηλή (για τα εγχώρια δεδομένα) επιχειρηματικότητα-τεχνολογία, υψηλή απόδοση της εργασίας, χαμηλή απόδοση του κεφαλαίου (πλην του κατασκευαστικού τομέα), υψηλή απόδοση των επενδύσεων στον πρωτογενή τομέα, καθώς και υψηλή απόδοση των δημοσίων δαπανών για έργα που απεντάσσονται από την κοινοτική χρηματοδότηση και αναγκαστικά καλύπτονται (πληρώνονται) από το εθνικό πρόγραμμα. Τέλος, διαπιστώνεται ότι το αμιγές εθνικό πρόγραμμα δημοσίων έργων χρήζει βελτιώσεων προκειμένου να συμβάλει καλύτερα στην οικονομική ανάπτυξη.

Η παρούσα εργασία αφορά στην παρουσίαση της εξέλιξης της οικονομικής κατάστασης στη Δυτική Ελλάδα σε σχέση με τις υπόλοιπες περιφέρειες της χώρας και της Ευρωπαϊκής Ένωσης βάσει δεικτών. Για τις ανάγκες οικονομικής χαρτογράφησης της θέσης της Δυτικής Ελλάδος, κατασκευάσθηκε ένα σύστημα δεικτών για την ευημερία, τη συγκέντρωση/εξειδίκευση του εργατικού δυναμικού και τις αναπτυξιακές προοπτικές των 276 περιφερειών της ΕΕ. Η υιοθετούμενη μέθοδος είναι αντίστοιχη με αυτή του ΟΟΣΑ (2008). Δεν επιλέγεται ένας δείκτης υπό τη μορφή γραμμικού συνδυασμού υποδεικτών, αλλά παρουσιάζονται και αναδεικνύονται οι επιμέρους συνιστώσες. Τα βασικά πλεονεκτήματα του δείκτη αφορούν στη μεθοδολογική του προσέγγιση, αλλά και στον εύληπτο γραφικό τρόπο απεικόνισής του για κάθε περιφέρεια σε σχέση με την Ελλάδα και την ΕΕ.

Οι πιο πρόσφατες εκτιμήσεις του δείκτη βασίζονται σε δημοσιευμένα στοιχεία της Eurostat για το 2015 ή (αν δεν υπάρχουν στοιχεία για το 2015) τα πιο πρόσφατα δημοσιευμένα στοιχεία κατά περίπτωση. Από την ανάλυση των δεδομένων αναδεικνύεται η ανομοιογένεια και η διαφοροποίηση που υπάρχει μεταξύ των ελληνικών, αλλά και των ευρωπαϊκών περιφερειών. Αν και οι ελληνικές περιφέρειες υπολείπονται του ευρωπαϊκού διαμέσου στις περισσότερες περιπτώσεις, με τη βοήθεια του δείκτη αναδεικνύονται και οι τομείς στους οποίους παρουσιάζεται υψηλή συγκέντρωση εργασίας και οι περιφέρειες κατατάσσονται στις πρώτες θέσεις μεταξύ των ευρωπαϊκών περιφερειών.

Πιο συγκεκριμένα, η περιφέρεια Δυτικής Ελλάδος το 2015 είχε πολύ υψηλή συγκέντρωση εργατικού δυναμικού στον πρωτογενή τομέα (9,87), καθώς και μέτρια συγκέντρωση στον εφοδιαστικό-διανεμητικό τομέα (6,26). Συγχρόνως, η περιοχή υπολειπόταν σε μια σειρά από πτυχές που αφορούν στις αναπτυξιακές προοπτικές (η υψηλότερη βαθμολογία στο πεδίο της δημογραφικής σύνθεσης) και την ευημερία (η υψηλότερη βαθμολογία στο πεδίο της υγείας). Υπάρχει απόσταση να καλύψει σε αρκετά πεδία. Από τη διαχρονική ανάλυση της περιόδου 2013-2015 για τις 276 περιφέρειες της ΕΕ, η κατάταξη της Δ. Ελλάδος έχει ελαφρώς χειροτερεύσει σε δύο από τις τέσσερις παρακολουθούμενες μεταβλητές ευημερίας, έχει ελαφρώς χειροτερεύσει σε μια (σχετική με τη δημογραφική σύνθεση) και βελτιωθεί σε δύο (σχετικές με το ΑΕΠ) από τις πέντε παρακολουθούμενες μεταβλητές αναπτυξιακών προοπτικών και εμφανίζεται ελαφρώς πιο συγκεντρωμένη σε πέντε παραγωγικούς τομείς σε όρους εργατικού δυναμικού. Οι υπόλοιπες μεταβολές είναι οριακές. Γενικά, διατηρείται σε χαμηλή κατάταξη στην πλειονότητα των εξεταζόμενων υποδεικτών. Θετικές εξαιρέσεις αποτελούν οι υποδείκτες συγκεντρώσεως εργατικού δυναμικού σε γεωργία-δασοκομία-αλιεία και εμπόριο-μεταφορές-αποθήκευση-καταλύματα-εστίαση, σύμφωνα με τους οποίους η περιοχή κατατάσσεται στο ανώτατο 20% των περιφερειών της ΕΕ.

Τα αποτελέσματα αυτά βοηθούν στην απεικόνιση και την κατανόηση της τρέχουσας κατάστασης και της σχετικής θέσης των περιφερειών σε ευρωπαϊκό επίπεδο, καθώς και στον εντοπισμό των τομέων που προσφέρουν ευκαιρίες ή απαιτούν ιδιαίτερη προσοχή.

Οι έρευνες του εργατικού δυναμικού που διενήργησε η ΕΛΣΤΑΤ από το πρώτο τρίμηνο του 2008 (2008α) ως το δεύτερο τρίμηνο του 2017 (2017β) δείχνουν ότι πανελλαδικώς (i) μεταξύ 2008γ και 2013δ ο αριθμός των απασχολουμένων μειώθηκε, όμως τελευταίως ανακάμπτει˙ (ii) μεταξύ 2008γ και 2014α ο αριθμός των ανέργων αυξήθηκε, όμως πλέον μειώνεται˙ (iii) ο αριθμός των μη μετεχόντων στην αγορά εργασίας έμεινε σχετικά σταθερός στα αρχικά επίπεδα των απασχολουμένων˙ (iv) o συνολικός πληθυσμός των απασχολουμένων και των άλλων κατοίκων ηλικίας 15 ετών και άνω φθίνει από το 2008δ και εξής.

Ωστόσο, οι εξελίξεις ποικίλουν ανά περιοχή και πεδίο δραστηριοτήτων. Σε κάποιες περιπτώσεις η απασχόληση εκινήθη καλύτερα από τον μέσο όρο: Στους μεγάλους (σε αριθμό απασχολουμένων) υποκλάδους (α) του λιανικού εμπορίου (πλην μηχανοκινήτων οχημάτων), (β) της φυτικής-ζωικής παραγωγής, (γ) της εκπαίδευσης, (δ) των υπηρεσιών εστίασης, (ε) των χερσαίων μεταφορών και μεταφορών μέσω αγωγών, (ς) της βιομηχανίας τροφίμων. Στους μικρομεσαίου μεγέθους υποκλάδους (ζ) της κατασκευής δρόμων-σιδηροδρομικών γραμμών-άλλων κοινωφελών έργων, (η) της συλλογής-επεξεργασίας-διαθέσεως αποβλήτων και ανακτήσεως υλικών, (θ) των επαγγελματικών, φιλανθρωπικών και άλλων οργανώσεων, (ι) της μη υποχρεωτικής ασφάλισης-αντασφάλισης-συνταξιοδότησης, (ια) του προγραμματισμού ηλεκτρονικών υπολογιστών, (ιβ) της διαφήμισης-έρευνας αγοράς, (ιγ) της παροχής ειδικών τεχνικών υπηρεσιών (φωτογραφικών, ειδικευμένου σχεδίου, μεταφράσεως, προβλέψεως καιρού κ.ά.). Στους μικρούς υποκλάδους (ιδ) της χαρτοποιίας και κατασκευής χαρτίνων προϊόντων, (ιε) των εκδόσεων, (ις) της γραμματειακής-διοικητικής υποστήριξης, (ιζ) των κεντρικών γραφείων και επιχειρηματικών συμβουλών. Στις περιπτώσεις υπό τα στοιχεία (ια) και (ιζ) ο αριθμός των απασχολουμένων εκινήθη υψηλότερα από τον αρχικό αριθμό καθ’ όλην την υπό εξέταση περίοδο και στις περιπτώσεις υπό τα στοιχεία (δ), (ς), (ζ) (θ), (ι), (ιε), (ις) τελευταίως απασχολούνται περισσότερα άτομα από ότι στην αρχή. Συνάγεται ότι υφίστανται επαγγελματικές διέξοδοι, παραγωγικά πλεονεκτήματα, συνθήκες (κάποιες ίσως και λόγω της ύφεσης) ή χρηματοδοτικά προγράμματα που επιτρέπουν την πορεία αυτή.

Η Δ. Ελλάς αποκλίνει από τον μέσο όρο ως προς τον αναλογικά μεγαλύτερο αριθμό μη συμμετεχόντων στην αγορά εργασίας καθ’ όλην την διάρκεια της περιόδου, καθώς και ως προς τον σχετικά μεγαλύτερο αριθμό ανέργων που εμφανίζει από το 2013β και εξής. Η οικονομετρική ανάλυση (απομόνωση) της τάσεως, την εποχικότητος και των ενδιαμέσων (μεσοχρονίων) διακυμάνσεων (κύκλων) από τον αριθμό των απασχολουμένων ανά περιοχή και υποκλάδο (υποκλάδο που γενικώς απασχολεί άνω των δύο χιλιάδων ατόμων ώστε οι εξελίξεις να μην ανάγονται σε δειγματοληπτκές ατέλειες) αποκαλύπτει ανάκαμψη στην Δ. Ελλάδα στους υποκλάδους υπό τα στοιχεία (α), (δ), (ς), την δημόσια διοίκηση, τις εξειδικευμένες κατασκευαστικές δραστηριότητες (ηλεκτρολογικών, υδραυλικών, εστιών κ.τ.τ.), το εμπόριο και την επισκευή μηχανοκινήτων οχημάτων, τις νομικές και λογιστικές δραστηριότητες. Ελπίζεται ότι κάποιες εκ των ανωτέρω δραστηριοτήτων θα αποτελέσουν κινητήρες ανάπτυξης στο μέλλον. Άλλες περιοχές της χώρας εμφανίζουν ανακάμπτουσα ή αναπτυξιακή τάση στην φυτική-ζωική παραγωγή, την εκπαίδευση, τις χερσαίες μεταφορές και τις μεταφορές μέσω αγωγών, τα ιατρικά και οδοντιατρικά επαγγέλματα και το χονδρικό εμπόριο.

Εν γένει τα ευρήματα ενισχύουν το επιχείρημα για πιο λεπτομερή εξέταση της καταστάσεως στον χώρο και ανά δραστηριότητα (με έρευνα πεδίου και μικροοικονομικά στοιχεία) προκειμένου να: (i) Κατανοήσουμε τα αίτια τις διαφοροποιημένης συμπεριφοράς και την λειτουργία των επιμέρους οικονομιών της χώρας. (ii) Διαγνώσουμε καλές πρακτικές στις περιπτώσεις που παρατηρούμε ανάπτυξη. (iii) Εντοπίσουμε περιοχές/υποκλάδους που χρήζουν υποστηρίξεως στον επιχειρησιακό σχεδιασμό. (iv) Προβούμε σε στοχευμένες αναπτυξιακές κλαδικές/χωρικές παρεμβάσεις.

Σημαντικά μέτρα που ελήφθησαν στη διάρκεια της οικονομικής ύφεσης αποσκοπούσαν στην ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας της ελληνικής οικονομίας και των ελληνικών επιχειρήσεων, μέσα και από τη βελτίωση του επιχειρηματικού περιβάλλοντος. Εντούτοις, σε πολλές περιπτώσεις, και σε συνδυασμό με το βάθος της ύφεσης που δεν είχε προβλεφθεί και συνδεόταν και με τη λήψη των μέτρων, φαίνεται στη βάση ορισμένων μεγεθών ότι οι πολιτικές επέδρασαν ανασταλτικά και δεν συνέβαλαν στην ενδυνάμωση της εγχώριας επιχειρηματικής δραστηριότητας. Η παρουσίαση της εξέλιξης επιλεγμένων καίριων μακροοικονομικών μεγεθών (ακαθάριστη προστιθέμενη αξία, ακαθάριστες επενδύσεις παγίου κεφαλαίου και επιχειρηματικό εισόδημα των οικονομικών λογαριασμών της γεωργίας) που συνδέονται με την επιχειρηματική δραστηριότητα σε επίπεδο περιφέρειας καταδεικνύει την αρνητική πορεία που ακολούθησαν από την έναρξη της κρίσης και μετά. Η ενδεικτική οικονομετρική εκτίμηση της σημαντικότητας επιλεγμένων μέτρων πολιτικής για το σύνολο των μη χρηματοπιστωτικών επιχειρήσεων αναφορικά με βασικά μακροοικονομικά μεγέθη (ακαθάριστη προστιθέμενη αξία, ακαθάριστες επενδύσεις παγίου κεφαλαίου και ακαθάριστο διαθέσιμο εισόδημα) δείχνει την επίδραση συγκεκριμένων μέτρων πολιτικής, η οποία είχε κυρίως αρνητικό πρόσημο. Θεωρείται ότι, γενικά, η οριστική άρση των ελέγχων στην κίνηση κεφαλαίων, η επίσπευση και εφαρμογή των διαδικασιών σε όλο το ευρύ φάσμα διευκόλυνσης της επιχειρηματικότητας –νομοθέτηση, εφαρμογή, αξιοποίηση χρηματοοικονομικών εργαλείων, προσαρμογή της φορολογίας κ.λπ.– μπορούν να αποτελέσουν τη βάση για τη δημιουργία κατάλληλων συνθηκών για τη βελτίωση του επιχειρηματικού περιβάλλοντος σε βραχυ-μεσοπρόθεσμο ορίζοντα.

Η παρούσα εργασία αναδεικνύει την σημασία της καλής λειτουργίας των θεσμών ως ικανή και αναγκαία συνθήκη για την ανάπτυξη. Η καλή ποιότητα των θεσμών σε μία χώρα βοηθά, μεταξύ άλλων, την Τοπική Αυτοδιοίκηση να εκδηλώσει τα συγκριτικά της πλεονεκτήματα και να συμβάλει στην ανάπτυξη της περιφέρειας. Όμως, είναι πολύ σημαντικό να γίνει επίσης κατανοητό ότι και η Τοπική Αυτοδιοίκηση μπορεί να επιδράσει και να βελτιώσει αρκετούς από τους θεσμούς σε μία χώρα, πράγμα που αποτελεί σημαντικό χρέος της Τοπικής Αυτοδιοίκησης, ιδιαίτερα στην παρούσα συγκυρία. Θεωρητικά, η έννοια «Θεσμοί» περιλαμβάνει, ακλουθώντας τον ορισμό του Douglass North (Βραβείο Νόμπελ στην Οικονομική Επιστήμη το 1993), τους γραπτούς και άγραφους, επίσημους και ανεπίσημους νόμους, κανόνες και συνθήκες που διέπουν τις ανθρώπινες (κοινωνικοοικονομικές) δράσεις. Πρακτικά (και προς χάριν εμπειρικών μετρήσεων) η εργασία βασίζεται σε ευρέως διαδεδομένους λειτουργικούς ορισμούς που χρησιμοποιούν διεθνείς οργανισμοί όπως το Παγκόσμιο Οικονομικό Φόρουμ, ο ΟΟΣΑ, η Παγκόσμιος Τράπεζα κ.ά.

Η μείωση της γραφειοκρατίας και του ρυθμιστικού βάρους, η ανεξάρτητη, αποδοτική και αποτελεσματική δικαιοσύνη, η εφαρμογή ενός σταθερού και απλού φορολογικού συστήματος, η προστασία των δικαιωμάτων ιδιοκτησίας και η αύξηση της διαφάνειας στην λήψη αποφάσεων είναι μερικοί από τους βασικούς θεσμούς που παρουσιάζονται και που παίζουν πρωταρχικό ρόλο στην ανάπτυξη μιας χώρας. Ταυτοχρόνως, αναδεικνύεται ότι η τοπική αυτοδιοίκηση, πέραν του τι κάνει η κεντρική κυβέρνηση, μπορεί και οφείλει να επιλύει αρκετά προβλήματα μόνη της. Εφαρμόζοντας την προσέγγιση εκ των κάτω προς τα άνω, όπως προτείνεται από την διεθνή βιβλιογραφία, μπορούν να δοθούν κίνητρα ώστε η πληροφόρηση για τα προβλήματα αλλά και προτεινόμενες λύσεις να προέρχονται από τους απλούς εργαζόμενους στους ΟΤΑ για να φθάνουν στους ανώτερους λειτουργούς της Περιφέρειας, οι οποίοι και θα φέρουν την τελική ευθύνη των αποφάσεων.

Η έννοια της εταιρικής κοινωνικής ευθύνης, τελευταία, επεκτείνεται σε όλους τους οργανισμούς, όχι μόνο ιδιωτικούς αλλά και δημοσίους. Η τοπική αυτοδιοίκηση ως βασικός παίκτης στην περιφερειακή ανάπτυξη έχει να διαδραματίσει σημαντικό ρόλο ως υπεύθυνος παίκτης (υπεύθυνος εταίρος) στην αλυσίδα των συμμετεχόντων στην οικονομική δράση της περιφέρειας και όλου του κράτους γενικότερα. Η εργασία παρουσιάζει, εν συντομία, όλη την αλυσίδα κοινωνικής ευθύνης των εταίρων (αλλιώς: συμμετεχόντων, ή, ενδιαφερομένων μερών) σε μια οικονομία και εστιάζει στο ρόλο της τοπικής αυτοδιοίκησης και στις δυνατότητές της. Στα πλαίσια ανάδειξης αυτού του ρόλου παρουσιάζονται παραδείγματα καλών πρακτικών (διεθνών και εγχωρίων) σε θέματα κοινωνικής υπευθυνότητας και επιχειρηματικότητας από φορείς τοπικής αυτοδιοίκησης. Παρουσιάζονται δράσεις που αφορούν την οικονομία, την κοινωνία και το περιβάλλον, ενώ αναδεικνύονται και αρκετές δράσεις που συνδυάζουν και τα τρία. Η περιφέρεια της Δυτικής Ελλάδος, έχει σημαντικά και ανεκμετάλλευτα συγκριτικά πλεονεκτήματα σε τομείς όπως: Αλυκές, Ιχθυοκαλλιέργειες, Κτηνοτροφία σε συνδυασμό με παραγωγή ζωοτροφών, Υδατοδρόμια, Τουρισμό, ο οποίος δύναται σε συνδυασμό με την Παιδεία-Πολιτισμό να παράξει προϊόν μοναδικό σε παγκόσμιο επίπεδο.

Στόχος της παρούσας έρευνας είναι η πρόταση-ανάπτυξη ενός ολοκληρωμένου μοντέλου ανάλυσης των προοπτικών της επιχειρηματικότητας στην περιφέρεια Δυτικής Ελλάδος, το οποίο συνδέει τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της επιχειρηματικότητας με την παραγωγική διάρθρωση της περιφέρειας, έτσι ώστε να εντοπιστούν οι αναπτυξιακές δυναμικές που μπορεί να δημιουργηθούν αλλά και να εκτιμηθούν τα δυνητικά οφέλη από την διεύρυνση της επιχειρηματικότητας για την περιφερειακή οικονομία.

Η επιχειρηματικότητα αποτελεί έναν σημαντικό κινητήριο μοχλό ανάπτυξης για μια περιφερειακή οικονομία και οι επιδράσεις που έχει είναι ποικίλες αφού η ανάπτυξη της επιχειρηματικότητας συνδέεται με: τη δημιουργία νέων επιχειρήσεων, την αύξηση της παραγωγής αγαθών και υπηρεσιών, τη δημιουργία νέων θέσεων εργασίας, την υιοθέτηση νέων τεχνολογιών στην παραγωγή-διαχείριση-διανομή, τη δημιουργία καινοτομίας, τη βελτίωση της παραγωγικότητας της εργασίας, την εξαγωγική δυναμική κλπ. Ωστόσο, οι δυνατότητες διεύρυνσης της επιχειρηματικότητας επηρεάζονται σε πολύ μεγάλο βαθμό από την τρέχουσα οικονομική συγκυρία και τα χαρακτηριστικά του οικονομικού περιβάλλοντος των επιχειρήσεων. Οπότε, στην περίπτωση της ελληνικής οικονομίας δυσχεραίνονται σημαντικά εξαιτίας της μακροχρόνιας οικονομικής κρίσης η οποία οδήγησε σε συρρίκνωση της παραγωγικής δραστηριότητας, υψηλά ποσοστά ανεργίας και σημαντική μείωση της εγχώριας ζήτησης για αγαθά και υπηρεσίες, τόσο σε εθνικό όσο και σε περιφερειακό επίπεδο.

Για τους παραπάνω σκοπούς, προτείνεται η ανάπτυξη ενός μοντέλου ανάλυσης των προοπτικών της επιχειρηματικότητας το οποίο αναπτύσσεται σε δύο διακριτούς άξονες. Στον πρώτο άξονα διερευνώνται τα χαρακτηριστικά της επιχειρηματικότητας για την ΠΔΕ καθώς και η διαχρονική εξέλιξη αυτών (δίνοντας ιδιαίτερη βαρύτητα στην επίδραση που προκαλεί η τρέχουσα οικονομική κρίση), ενώ στο δεύτερο άξονα προσδιορίζονται τα κλαδικά χαρακτηριστικά της περιφερειακής οικονομίας, όπως αυτά προκύπτουν από την εφαρμογή της ανάλυσης εισροών-εκροών.

Περιγράφεται η πρόταση (το σχέδιο) που υπεβλήθη την 16.3.2016 εκ μέρους της ΠΔΕ από τον τότε αντιπεριφερειάρχη Γ. Αγγελόπουλο στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή των Περιφερειών, η οποία απέφερε στην Δ. Ελλάδα το τίτλο της Ευρωπαϊκής Επιχειρηματικής Περιφέρειας για το έτος 2017: (α) H δημιουργία ενός συστήματος για την στήριξη και ανάπτυξη της επιχειρηματικότητας και οικονομίας (με την ίδρυση της ΣΕΑΔΕ, με πλατφόρμες συλλογής και αξιοποίησης πληροφοριών, την συνεργασία των Διοικητικών Υπηρεσιών, του Περιφερειακού Συμβουλίου κ.ο.κ.). (β) Οι πρώτες δράσεις της ΣΕΑΔΕ. (γ) Μια σειρά πρωτοβουλιών της ΠΔΕ. Επίσης παρέχεται ένας πρώτος απολογισμός της πορείας του σχεδίου, με τα περισσότερα σημεία να έχουν υλοποιηθεί ή να υλοποιούνται ικανοποιητικώς.

Στόχος της εργασίας είναι η επίδειξη ενός τρόπου διερευνήσεως της τεχνικής αποτελεσματικότητας των κυρίων φυτικών εκμεταλλεύσεων με σκοπό την διεξαγωγή εύλογων συμπερασμάτων όσον αφορά τις στρατηγικές κατευθύνσεις παραγωγών φυτικών εκμεταλλεύσεων της περιφέρειας της Δυτικής Ελλάδας. Οι φυτικές εκμεταλλεύσεις που εξετάζονται είναι: σιτηρά για καρπό (σιτάρι μαλακό, σιτάρι σκληρό, κριθάρι, βρώμη, σίκαλη, αραβόσιτος, ρύζι), βιομηχανικά φυτά (καπνός ανατολικού τύπου, καπνός Berley και Virginia, βαμβάκι, αραχίδα), κτηνοτροφικά φυτά για σανό (κριθάρι, βρώμη, βίκος, μηδική, ετήσιο τριφύλλι, κοφτολίβαδα, λοιπά σανά), νωπά λαχανικά (τομάτες βιομηχανικές, υπαίθρου και θερμοκηπίου, λάχανα και κουνουπίδια), πατάτες, εσπεριδοειδή (πορτοκάλια, μανταρίνια και λεμόνια), αμπελοκομία (σταφύλια για κρασί και επιτραπέζια) και ελαιοκομία. Τα στατιστικά δεδομένα βασίστηκαν στην Γεωργική Έρευνα της Στατιστικής Αρχής κατά την περίοδο 2000-4. Η τεχνική αποτελεσματικότητα υπολογίστηκε με τη χρήση της Περιβάλλουσας Ανάλυσης Δεδομένων (Data Envelopment Analysis-DEA), με εξαρτημένη μεταβλητή την ακαθάριστη αξία παραγωγής και ανεξάρτητες μεταβλητές τους συντελεστές παραγωγής καλλιεργήσιμη γη, εργασία και αρδευόμενη γη.

Τα εμπειρικά αποτελέσματα δείχνουν ότι μόνο η καλλιέργεια των νωπών λαχανικών είναι τεχνική αποτελεσματική. H παραγωγική κατεύθυνση με την αμέσως χαμηλότερη αποτελεσματικότητα είναι της αμπελοκομίας (87%), ακολουθούμενη από αυτή της πατάτας (73%) και των κτηνοτροφικών για σανό (64%). Προκειμένου οι αναποτελεσματικές καλλιέργειες να καταστούν αποτελεσματικές πρέπει η ποσότητα των συντελεστών παραγωγής να μειωθεί κατά 10-40%. Κατά την εξεταζόμενη περίοδο, βελτίωση της τεχνικής αποτελεσματικότητας παρατηρείται στις πατάτες και τα βιομηχανικά φυτά, ενώ χειροτέρευση παρατηρείται στις υπόλοιπες περιπτώσεις.

Στο βαθμό που η αναποτελεσματικότητα απαντάται σε καλλιέργειες που λειτουργούν με αύξουσες αποδόσεις κλίμακας, είναι δηλαδή μικρού μεγέθους, για να μειωθεί το κόστος υπό τις υπάρχουσες τεχνολογικές συνθήκες είναι σκόπιμο να αυξηθεί το μέγεθός (η έκταση). Oι παραγωγοί πρέπει να προβούν σε ορθολογικότερη χρήση των εισροών. Αμφότερα θα βοηθήσουν στην αύξηση της αποτελεσματικότητας και συνεπώς της παραγωγικότητας των καλλιεργειών, επιφέροντας βελτίωση του εισοδήματός των καλλιεργητών. Η χρήση του μέτρου «παροχή γεωργικών συμβούλων» της ΚΑΠ με στόχο την ορθολογικότερη οργάνωση και διαχείριση των εκμεταλλεύσεων πρέπει να αποτελέσει ένα αξιόπιστο και χρήσιμο εργαλείο για την βελτίωση της αποτελεσματικότητας των εκμεταλλεύσεων.

Εφόσον διατεθούν νεώτερα ή/και λεπτομερέστερα στοιχεία είναι σκόπιμο η ανάλυση να επαναληφθεί προκειμένου να εξυπηρετηθεί ο ανασχεδιασμός της στρατηγικής τόσο της Δ. Ελλάδας όσο και των επιμέρους περιοχών της.

Στο άρθρο αυτό διερευνούμε την ανταγωνιστικότητα εξαγωγών της ελληνικής οικονομίας για την περίοδο 1997-2016. Αναλυτικότερα, με βάση τους δείκτες ανταγωνιστικότητας, εντοπίζουμε σε επίπεδο 4-ψηφίου κλάδου παραγωγής τα προϊόντα με συγκριτικά πλεονεκτήματα και εστιάζουμε στους κλάδους της ελληνικής οικονομίας με εξαγωγικές ευκαιρίες.

Στην εργασία αυτή εκτιμάται ένα Σύστημα Στήριξης Αποφάσεων (ΣΣΑ), το οποίο χρησιμοποιώντας ευρέως αποδεκτά οικονομικά κριτήρια, εντοπίζει από το σύνολο των δυνατών συνδυασμών χωρών-προϊόντων για εξαγωγές αυτούς με τις καλύτερες προοπτικές. Τα αποτελέσματα από την εφαρμογή ενός ΣΣΑ για τις εξαγωγές της Ελλάδας εντοπίζουν 95.512 πιθανές εξαγωγικές ευκαιρίες (συνδυασμοί χώρας-προϊόντος) από τις οποίες οι 24.278 μπορούν να θεωρηθούν ρεαλιστικές, με βάση τα συγκριτικά πλεονεκτήματα της χώρας. Ιδιαίτερη έμφαση δίνεται στα αγροτικά προϊόντα της Περιφέρειας Δυτικής Ελλάδος, για τα οποία οι περισσότερες εξαγωγικές ευκαιρίες συναντούνται σε μικρές, αναπτυσσόμενες αγορές, όπου το μερίδιο της Ελλάδας είναι μικρό και άρα υπάρχουν σημαντικά περιθώρια βελτίωσης της θέσης των ελληνικών προϊόντων.

Τα ευρήματα δίνουν τη δυνατότητα οι ενδιαφερόμενοι φορείς-εξαγωγείς να επικεντρώσουν το ενδιαφέρον τους και τους περιορισμένους οικονομικούς και ανθρώπινους πόρους τους στις πιο ρεαλιστικές εξαγωγικές ευκαιρίες. Προκύπτει ότι οι εξαγωγές είναι σκόπιμο να στραφούν προς αναπτυσσόμενες αγορές, όπου το μερίδιο αγοράς της Ελλάδας υπολείπεται των ανταγωνιστών της. Επιπλέον, ο εντοπισμός εξαγωγών με καλές προοπτικές σε ίδιες χώρες για διαφορετικά προϊόντα, παρέχει τη δυνατότητα συνεργασιών και κοινών στρατηγικών προώθησης των εξεταζόμενων προϊόντων.

Η παρούσα εργασία διερευνά τους προσδιοριστικούς παράγοντες των συνεργασιών σε Έρευνα και ανάπτυξη (Ε&Α) αξιοποιώντας μία μοναδική βάση δεδομένων που προήλθε από μια εκτενή έρευνα πεδίου για 3500 ελληνικές μικρομεσαίες επιχειρήσεις (ΜΜΕ). Στο πλαίσιο αυτό εξετάζονται τέσσερις κατηγορίες παραγόντων για τον πιθανό ρόλο τους στην ανάπτυξη συνεργασιών σε Ε&Α μεταξύ των επιχειρήσεων και οι οποίοι αφορούν (α) στις τεχνολογικές ικανότητες, (β) στην πολυεθνική δραστηριότητα, (γ) στις ανταγωνιστικές στρατηγικές, και (δ) στην εσωτερική οργάνωση. Η περιγραφική ανάλυση των στατιστικών στοιχείων δείχνει ότι οι ΜΜΕ που χωροθετούνται στην Περιφέρεια Δυτικής Ελλάδος τείνουν να αναπτύσσουν σε μεγαλύτερη ένταση συνεργατική Ε&Α σε σχέση με το συνολικό δείγμα των ΜΜΕ που εξετάζονται. Η εμπειρική ανάλυση στηρίζεται στην εκτίμηση υποδειγμάτων ordered probit για διαφορετικές ηλικιακές ομάδες ΜΜΕ. Τα βασικά ευρήματα φανερώνουν πως οι τεχνολογικές ικανότητες των επιχειρήσεων ενισχύουν σημαντικά την πιθανότητα οι μεγαλύτερης σε ηλικία επιχειρήσεις να συμμετέχουν σε δια-επιχειρηματικές συνεργασίες Ε&Α. Επιπλέον, τα ευρήματα υποδεικνύουν ότι η διεθνής διασπορά της εξαγωγικής δραστηριότητας αυξάνει την πιθανότητα για τις μεγαλύτερης και μέσης ηλικίας ΜΜΕ να συμμετέχουν σε δια-επιχειρηματικές συνεργασίες Ε&Α. Τέλος, η επαγγελματική διοίκηση εμφανίζεται να διαδραματίζει σημαντικό ρόλο στην απόφαση των επιχειρήσεων να συμμετέχουν σε προγράμματα Ε&Α και ιδιαίτερα στην περίπτωση των νέων ΜΜΕ. Οι προεκτάσεις των ευρημάτων αυτών για τους διαμορφωτές πολιτικής και τα στελέχη των επιχειρήσεων υπογραμμίζουν την ανάγκη να υποστηριχθεί η διεθνοποίηση και η ανάπτυξη των τεχνολογικών ικανοτήτων των ΜΜΕ.

Υπάρχει ένα αυξανόμενο ενδιαφέρον σε όλο τον κόσμο για τον ρόλο της επιχειρηματικότητας στην αντιμετώπιση μιας σειράς σημαντικών κοινωνικών ζητημάτων που αφορούν την ανάπτυξη, την πρόοδο της κοινωνίας μέσω της καινοτομίας, τη δημιουργία θέσεων απασχόλησης και την κοινωνική χειραφέτηση. Επιπλέον, είναι ευρέως αποδεκτό ότι η ανάληψη και η επιτυχής εφαρμογή των καινοτόμων δράσεων είναι ζωτικής σημασίας για κάθε εταιρεία, προκειμένου να δημιουργήσει και να διατηρήσει κάποιο ανταγωνιστικό πλεονέκτημα. Οι αντιλήψεις των Ελλήνων επιχειρηματιών αναφορικά με τους προσδιοριστικούς παράγοντες της απόδοσης των επιχειρήσεων τους και της επίτευξης καινοτόμων δράσεων διερευνήθηκαν μέσω μιας πρωτογενούς έρευνας με ερωτηματολόγιο.

Η πλειονότης των επιχειρηματιών δήλωσε ότι είναι σχετικά ικανοποιημένη με την απόδοση των επιχειρήσεων που διαχειρίζεται σε σύγκριση με το μέσο όρο του κλάδου τους. Μεταξύ των κυρίων παραγόντων που επηρεάζουν θετικά την απόδοση των επιχειρήσεων αναδείχθηκαν η ικανότητα της επιχείρησης να συνεργάζεται αρμονικά με τους προμηθευτές της, η αυξημένη εστίαση στην καινοτομία, οι πωλήσεις στο εξωτερικό και η υποβολή επενδυτικού σχεδίου σε επιδοτούμενο πρόγραμμα. Οι συμμετέχοντες, κατά μέσο όρο, ισχυρίστηκαν ότι επέτυχαν τρεις από τις εξεταζόμενες καινοτόμες δράσεις κατά τη διάρκεια των τριών τελευταίων ετών και τα δυο τρίτα αυτών διατείνονταν ότι έχουν αναδιοργανώσει την επιχείρηση τους και ότι βελτιώθηκε η παραγωγική τους διαδικασία. Οι πιο καινοτόμες επιχειρήσεις φαίνεται ότι διαχειρίστηκαν καλύτερα την έλλειψη χρηματοδότησης νέων επενδύσεων και ότι είναι πιο πιθανόν να επιδιώξουν τη βελτίωση της ανταγωνιστικής τους κατάστασης μέσω της αύξησης της εισόδου σε νέες αγορές αύξησης της ποικιλίας των προϊόντων τους, καθώς και να υποβάλλουν επενδυτικό σχέδιο σε επιδοτούμενο πρόγραμμα. Συνεπώς, τα προγράμματα επιδότησης επενδυτικών σχεδίων μπορούν να αποτελέσουν ένα πολύτιμο βοήθημα για την επιτυχημένη υλοποίηση καινοτόμων δράσεων και την επιβίωση των μικρών επιχειρήσεων στο αυξανόμενα ανταγωνιστικό περιβάλλον.

Το ηλεκτρονικό εμπόριο κερδίζει συνεχώς έδαφος σε διεθνές επίπεδο, μεταβάλλοντας τη σχέση των επιχειρήσεων τόσο με τους πελάτες τους, όσο και με τους προμηθευτές τους. Η Ελλάδα παρά τη σημαντική βελτίωση που έχει σημειώσει τα τελευταία χρόνια υστερεί σημαντικά όσον αφορά τη ψηφιοποίηση των επιχειρήσεων και το ηλεκτρονικό εμπόριο σε σχέση με την πλειονότητα των υπολοίπων κρατών-μελών της ΕΕ. Στην εργασία αυτή παρουσιάζουμε τον βαθμό υιοθέτησης του ηλεκτρονικού εμπορίου από τις ελληνικές επιχειρήσεις με βάση τα στοιχεία της ετήσιας έρευνας Χρήσης Τεχνολογιών Πληροφόρησης, Επικοινωνίας και Ηλεκτρονικού Εμπορίου (ICT) της ΕΛΣΤΑΤ. Τα αποτελέσματα παρουσιάζονται και ανά περιφέρεια ώστε να μπορούν να γίνουν συγκρίσεις. Στη συνέχεια γίνεται οικονομετρική ανάλυση των προσδιοριστικών παραγόντων του ηλεκτρονικού εμπορίου.

Οι επιχειρήσεις που δραστηριοποιούνται στον τομέα υπηρεσιών και εμπορίου παρουσιάζουν υψηλότερα ποσοστά υιοθέτησης ηλεκτρονικού εμπορίου σε σύγκριση με τους υπόλοιπους κλάδους (μεταποίηση και ηλεκτροδότηση-κατασκευές). Οι επενδύσεις σε υποδομές και ανθρώπινο κεφάλαιο φαίνεται να παίζουν σημαντικό ρόλο για την υιοθέτηση ηλεκτρονικού εμπορίου από τις επιχειρήσεις. Ενώ, η ακαταλληλότητα των προϊόντων και το υψηλό κόστος φαίνεται να αποτελούν τα κυριότερα εμπόδια. Τέλος, η περιφέρεια Δυτικής Ελλάδας παρουσιάζει από τα μικρότερα ποσοστά υιοθέτησης ηλεκτρονικού εμπορίου στην Ελλάδα, ενώ οι περιφέρεις Νοτίου Αιγαίου και Κρήτης παρουσιάζουν τα υψηλότερα ποσοστά.